Баш бит | Минең профиль | Регистрация | Сығыу | Инеү | RSS | Йома, 29.03.2024, 04:12 |
Башҡорт теле һәм әҙәбиәте | |
Һеҙ Гость булып керҙегеҙ "Ҡунаҡтар" төркөмө Һаумыһығыҙ, ҡунаҡ! |
|
Байыҡ Айҙар сәсәнБайыҡ Айҙар сәсән (Аблаев) Златоуст өйәҙе Мырҙалар волосы Монай (Арҡауыл) ауылында (хәҙерге Салауат районы) 1734 йылда тыуған, һуңынан Мәхмүт ауылына күсеп йәшәгән. 1815 йылда вафат булған. 1812 йылғы Ватан һуғышы батыры Әхмәт Байыҡ (ул 1784 йылда тыуған, уның хаҡында ошо уҡ исемле йыр һаҡланып ҡалған) — Байыҡ сәсәндең-улы. Байыҡ сәсән Аблаев — XVIII—XIX быуаттарҙа Башҡортостан тарихында тәрән эҙ ҡалдырып үткән күп кенә оло ваҡиғаларҙың тере шаһиты. Фольклор материалдарына ҡарағанда, ул 1755 йылғы Батырша ихтилалында ҡатнашҡан кеше, уның атаһы Байназар тархан заманында Салауат батырҙың атаһы Юлай старшина Аҙналин менән яҡындан аралашып йәшәгән. Байыҡ сәсән үҙе лә Юлай старшина менән күп кенә яуҙарҙа булған. Шул уҡ фольклор материалдарына ҡарағанда, Байыҡ сәсән атаһы менән дә йыш ҡына уртаҡ тел таба алмаған, күп ғүмерен ситтә үткәргән. Ҡаҙаҡтар араһына ул, асылда, XVIII быуаттағы башҡорт ихтилалдары еңелгәндән һуң, эҙәрләүҙәр осоронда барып сыҡҡан. Ләкин тура һүҙле сәсән был яҡтарҙа ла тыныслыҡ тапмаған. Шулай бер ваҡыт ҡаҙаҡ аҡыны Бохар менән әйтешкәндә ул Абылай солтанға һүҙ тигеҙгән, ти. Өҫтәүенә, Байыҡ сәсән башында, хандар тажына оҡшатып, сәс толомо, йәки айҙар, йөрөтөр булған, сәсәндең Айҙар ҡушаматы ла шунан тороп ҡалған. Байыҡ сәсән ошо ваҡиғанан һуң киренән Уралға ҡасып ҡотолған. Байыҡ — аҡһаҡалдар менән кәңәшләшеп, "Салауат тигән исемен ишетеп беләм ҡолаҡтан" тип уның менән бергә яуға киткән сәсән ул. Атҡа менеп сабырҙай, Ҡулымдан ҡорал алмаҫҡа Илгә биргән антым бар. Күтәрелеш еңелеп, Юлай менән Салауат тотҡонлоҡҡа эләккәс, Байыҡ Айҙар сәсән тағы ла ғәйеп булған. 1812 йылғы француз яуы башланғас, аҡ һаҡалы биленән ашҡан Байыҡ Айҙар сәсән көтмәгәндә батырҙарҙы яуға оҙатҡан йыйынға килгән һәм илһамлы ҡобайырын әйткән: Мәскәүҙә ҡупҡан шау, тиҙәр, Килеп баҫҡан яу, тиҙәр, Француз булһын, кем булһын, — Ситтән килгән ят булыр. Халыҡ Байыҡ сәсәнде танып, шунда уҡ умарта ҡортондай гөжләшеп яуға күтәрелгән, ти. Байыҡтың улы Әхмәт тә атаһы ҡулынан ҡылыс алып яуға киткән. Легендаларға ҡарағанда, Байыҡ сәсән йөҙ ҙә ике йәшендә француз яуынан ҡайтҡан батырҙарҙы "Байыҡ", "Әхмәт Байыҡ" йырҙарын уйнап ҡаршы алған, ти. Байыҡ Айҙар сәсәндең һуңғы йылдарҙа баҫылып сыҡҡан киң билдәле ҡобайырҙары: "Байыҡ сәсәндең Салауат батырға әйткәне", "Байыҡ сәсәндең ҡаҙаҡ аҡыны Бохар менән әйтешкәне", "Байыҡ сәсәндең батырҙарҙы француз яуына оҙатҡаны", "Байыҡ сәсәндең ҡайтанан килеп сыҡҡаны, халыҡҡа туғанлыҡты аңлатҡаны" һ. б. |
|
Ағиҙел 2012 |
Бесплатный хостинг uCoz |