Баш бит | Минең профиль | Регистрация | Сығыу | Инеү | RSS | Йома, 29.03.2024, 14:05 |
Башҡорт теле һәм әҙәбиәте | |
Һеҙ Гость булып керҙегеҙ "Ҡунаҡтар" төркөмө Һаумыһығыҙ, ҡунаҡ! |
|
СәсәндәрСәсән — һүҙ оҫтаһы, шағир-импровизаторҙың башҡорт халҡында киң таралған исеме. Сәсәнлек сәнғәтенең сәскә атыуы башҡорт ырыу-ҡәбиләләренең бер халыҡ булып ойошоу, берләшеү дәүеренә (XVI быуат) тап килә. Сәсән — ул халыҡ шағиры һәм йырсыһы, фәлсәфәсеһе һәм уҡытыусыһы, ырыу-ҡәбилә, халыҡ тормошонда күренекле урын тотҡан йәмәғәт эшмәкәре, үткәндәр хаҡында һөйләүсе тарихсы, йәмғиәттә ҙур абруй һәм ихтирам ҡаҙанған аҡһаҡал. Ҡобайырҙарҙа сәсән эшмәкәрлеге шулай һүрәтләнгән: Ханға ҡаршы уҡ булған, Бейгә ҡаршы ут булған Сәсән булмай, кем булһын, Сәсәнгә тиң кем булһын? Яманлыҡты яҡламаҫ, Дошман хәтерен һаҡламаҫ, Яҡшылыҡты һөйләр ул, Яуға саҡырып өндәр ул, Дауға саҡырып өндәр ул. Халыҡ үҙенең яратҡан сәсәндәренең исемен күп кенә йырҙарҙа мәңгеләштергән. Мәҫәлән:"Ҡыуат сәсән","Ихсан сәсән": Ҡыуат та ғына тигән, ай, сәсән ир Зирәктәрҙән зирәк һанала. Сәсәндәрҙең халыҡтың йәмғиәт тормошонда һәм мәҙәниәтендә уйнаған роле күп кенә мәҡәлдәрҙе юғары баһа алған: "Сәсән алдырмаҫ, әйтмәй ҡалдырмаҫ", "Сәсәндең теле уртаҡ, егәрленең ҡулы уртаҡ", "Сәсән күрке һүҙ булыр, мәргән күрке күҙ булыр", "Сәсән дауҙа беленер, батыр яуҙа беленер" һ. б. Бына шуға күрә лә боронғо замандарҙа ырыу-ара ыҙғыш-талаш, аңлашылмаусанлыҡ килеп сыҡҡан ваҡыттарҙа мәсьәләне тәү башлап ырыу сәсәндәре хәл иткән. Ҡайһы бер сәсәндәрҙең XVIII быуатта булып үткән ихтилалдарҙа ҡатнашыуҙары билдәле. Кәлсер-табын ырыуы старшинаһы Килдеш сәсән Агишев, мәҫәлән, 1735—1740 йылдарҙағы Ҡараһаҡал күтәрелешендә ҡатнашҡан. Күп кенә сәсәндәр тарихҡа ырыу, халыҡ батыры булараҡ та билдәле. Улар араһында данлыҡлы сәсән-импровизатор, йырсы-шағир, халҡыбыҙҙың милли геройы Салауат Юлаевтың исеме үҙенә бер айырым урын алып тора. Сәсәнлек сәнғәте — ул айырым кешенең шәхси ижад емеше. Күп кенә сәсәндәрҙең, мәҫәлән, Нурмөхәммәт Йомрани, Йәрми Сәйете, Шайҙулла Шәрифуллин эшмәкәрлегендә халыҡ ижады һәм яҙма әҙәбиәт традицияларының берләшкән булыуын күрмәү мөмкин түгел. Шуныһы ла билдәле, башҡорт халыҡ ижадында сәсәнлек традициялары быуындан быуынға тапшырылған, шул рәүешле сәсәнлек мәктәбе барлыҡҡа килгән. Байыҡ Айҙар сәсәндең ҡобайырҙарын, мәҫәлән, уны күреп белгән Ишмөхәм-мәт сәсән Мырҙаҡаев отоп алған, аҙаҡ был репертуар Ишмөхәммәт сәсәндәң Ғәбит сәсән Арғынбаевҡа, артабан Башҡорт АССР-ының халыҡ сәсәне Мөхәммәтша Буранғоловҡа күскән. Бына шул рәүешле башҡорт фольклоры тарихында бер-береһен күреп белгән бер төркөм сәсәндәр сылбыры барлыҡҡа килә: Байыҡ Айҙар сәсән — Ишмөхәммәт сәсән Мырҙаҡаев — Ғәбит сәсән Арғынбаев — халыҡ сәсәне Мөхәммәтша Буранғолов. Һуңғы йылдарҙа сәсәндәр ижадын өйрәнеү эшенә Ғ. Хөсәйенов, Н. Зарипов, Ә. Сөләймәнов ҙур өлөш индерҙе. |
|
Ағиҙел 2012 |
Бесплатный хостинг uCoz |